ابوالقاسم کوفی

اَبوالْقاسِمِ كوفی، علی بن احمد بن موسی (د 352 ق / 963 م)، فقیه و متكلم. از تاریخ ولادت و زندگی او اطلاعی در دست نیست. آنچه دبارۀ تبار او آورده‌اند، این است كه وی، خود را علوی و از احفاد هارون، فرزند امام موسی كاظم (ع) معرفی می‌كرده است (عمری، 108). برخی او را از نوادگان موسی مبرقع، فرزند امام جواد(ع) دانسته‌اند (افندی، 3 / 375؛ قس: قمی، 35)، ولی بنابر آنچه عمری (همانجا) از استاد خود ابن طباطبای نسابه نقل می‌كند، ادعای علوی بودن او كذب است. آنچه تقریباً همهً منابع بر آن اتفاق دارند، این است كه وی نخست امامی بوده، اما در اواخر عمر به غلو گراییده است.
ابوالقاسم كوفی از پدرش و علی بن ابراهیم قمی، صاحب تفسیر و محمد بن جعفر كوفی اسدی روایت كرده است (خوانساری، 4 / 293؛ نوری، 3 / 323، 575؛ آقابزرگ، 2 / 28). فرزندش ابومحمد و نیز ابوعمران كرمانی، شیخ حیدر بن محمد بن نعیم سمرقندی و تلعبكری از او روایت كرده است (افندی، 3 / 358؛ نوری، 3 / 323). ابوالقـاسم كوفی در جمـادی‌الاول 325 در كرمی (یا آبگرم، نك‍ : افندی، همانجا) در پنج فرسخی فسا درگذشت و همانجا به خاك سپرده شد (نجاشی، 2 / 97)، اما عمری (همانجا) ا ز قول استاد خود نوشته است كه قبر او در ری است.

آثـار

به ابوالقاسم كوفی، بالغ بر 50 كتاب در موضوعات مختلف فقهی، فلسفی، كلامی، اخلاقی و تفسیر نسبت داده شده است (نجاشی،2 / 96-97). طوسی بسیاری از كتابهای او را می‌‌پسندند و می‌گوید:آنها را هنگامی نوشته كه بر راه راست بوده است، اما كتابهای بعدی او را دارای غلو و تخلیط می‌شمارد (ص 91-92). به گفتۀ مامقانی (2 / 256) اگر روایتی از او در دست باشد كه ثابت شود آن را پیش از انحرافش روایت كرده است، می‌توان آن را اخذ كرد وگرنه قابل اعتنا نیست. از ابوالقاسم كوفی، تنها دو اثر در دست است:
1. الاستغاثة فی بدع الثلاثة، كه كتاب مشهور اوست و به گفته افندی (3 / 355) و خوانساری (4 / 291)، وی آن را در اوان استقامت و بصیرتش نوشته شده است. وی در این كتاب بدعتهایی را برای سه خلیفۀ نخستین برشمرده است كه به تصریح وی پیروان آنان نیز بدانها اقرار دارند (ص 6). مجلسی در مقدمۀ بحار (1 / 19) این كتاب را به سهو، تاًلیف ابن میثم بحرانی دانسته است. كتاب الستغاثة دوبار در نجف به چاپ رسیده است.
2. الآداب و مكارم الاخلاق، یك نسخه از این اثر در كتابخانۀ قاهره موجود است (نك‍ : GAS, I / 543).
نجاشی (همانجا) این آثار را از او یاد كرده است: ابطال مذهب داود بن علی الاصبهانی، الانبیاء، الاوصیاء، تثبیت المعجزات، تثبیت نبوة الانبیاء، تناقض احكام المذاهب الفاسدة، تناقض اقاویل المعتزلة، الرد علی ارسطا طالیس، الرد علی الزیدیة، فساد اقاویل الاسماعیلیة، فساد قول البراهمة، الفقه علی ترتیب المزنی و معرفة وجود الحكمة.

مآخذ

آقابزرگ، الذریعة؛ ابوالقاسم كوفی، علی بن احمد، الاستغاثة، نجف، 1368 ق؛ افندی،عبدالله، ریاض العلماء، به كوشش سیداحمد حسینی، قم، 1401 ق؛ خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، تهران، 1382 ق / 1962 م؛ طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، به كوشش سیدمحمد صادق آل بحر العلوم، نجف، المكتبة المرتضویة؛ عمری، علی بن محمد، المجدی فی انساب الطالبیین، به كوشش احمد مهدوی دامغانی، قم، 1409 ق؛ قمی، عباس، هدیة الاحباب، تهران، 1362 ش؛ مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، نجف، 1350 ق؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، 1403 ق / 1983 م؛ نجاشی، احمد بن علی، رجال، به كوشش محمدجواد نائینی، 1408 ق / 1988 م؛ نوری حسین بن محمدتقی، مستدرك الوسائل، تهران، 1318-1321 ق؛ نیز:

GAS.